یائسگی زنان در چه سنی است
یائسگی زنان در چه سنی است
یائسگی ،یائسگی در مردان،یائسگی یعنی چه،یائسگی زنان،یائسگی به انگلیسی،یائسگی در زنان،یائسگی زودرس چیست،یائسگی و رابطه زناشویی،یائسگی زودرس،یائسگی زودرس و حاملگی،یائسگی در مردان چیست،درمان یائسگی در مردان،علائم یائسگی در مردان،سن یائسگی در مردان،یائسگی زودرس در مردان،علت یائسگی در مردان،دوران یائسگی در مردان
همانطور که می دانید یائسگی یکی از دوره‌های طبیعی زندگی اغلب زنان است که در آن قاعدگی برای همیشه متوقف می‌گردد و آنان دیگر قادر به بچه دار شدن نخواهند بود. یائسگی معمولاً در حدود سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی آغاز می‌شود. در این زمان تخمدانها به میزان کمتری هورمونهای زنانه، به خصوص استروژن را ترشح کرده و سبب بروز علائم یائسگی می‌شوند. درابتدا عادت ماهیانه نامرتب شده و سپس به‌طور کامل قطع می‌شود. زنانی که به مدت یک سال عادت ماهیانه نداشته باشند یائسه محسوب می‌شوند. یائسگی با یک سری تغییرات جسمی و روحی همراه است. برخی از علائمی که با یائسگی به وجود می‌آیند مانند گرگرفتگی، تپش قلب، تعریق، اضطراب و بی خوابی در ابتدای یائسگی شدت بیشتری داشته، ولی با گذشت زمان بهبود می‌یابد. بعد از یائسگی خطر ابتلا به مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان، بیماریهای قلبی وعروقی، بی‌اختیاری ادرار، کم شدن ترشحات زنانه و افسردگی افزایش می‌یابد.در این مطلب از سایت جسارت می خواهیم در مورد یائسگی صحبت کنیم.امیدواریم این مطلب مورد توجه شما عزیزان را جلب کند.
یائسگی چیست
یائسگی به معنای قطع دوره‌ی قاعدگی است. یک زن پس از یائسگی، توانایی باردارشدن را از دست می‌دهد و به‌دلیل نوسانات شدید هورمونی، علائم متوسط تا شدیدی را تجربه می‌کند. همه‌ی اینها ممکن است باعث افسردگی و تغییر روند عادی زندگی او شوند. اما همه‌ی خانم‌ها باید بدانند که یائسگی، یک بیماری محسوب نمی‌شود و به این معنا نیست که به پایان زندگی‌شان نزدیک شده‌اند. نکته‌ی جالب توجه اینجاست که یائسگی لزوما در میانسالی اتفاق نمی‌افتد و بعضی از خانم‌های جوان هم ممکن است یائسه شوند. پس لازم است خانم‌ها در هر سنی که هستند، اطلاعات‌شان را در این زمینه افزایش دهند. شما با خواندن مطالب زیر با مراحل مختلف یائسگی، علائم متداول و راه‌هایی برای خفیف‌ترکردن نشانه‌های آن آشنا می‌شوید.
مراحل یائسگی
۱. یائسگی ۳ مرحله دارد. مرحله‌ی اول که پیش‌یائسگی نامیده می‌شود و بیشتر از همه طول می‌کشد. ۲. گُرگرفتگی که یک علامت شایع یائسگی است، می‌تواند چندین سال طول بکشد. ۳. خانم‌ها فقط به‌مدت یک سال در مرحله‌ی یائسگی هستند، اما ممکن است علائم پیش‌یائسگی را از چندین سال قبل از واردشدن به دوره‌ی یائسگی تجربه کنند.یائسگی، یک بخش عادی و طبیعی از روند افزایش سن است. هنگامی‌که شما وارد دهه‌ی چهارم زندگی‌تان می‌شوید، بدن‌تان شروع به تولید استروژن کمتری خواهد کرد، تازمانی‌که شما دیگر قاعده نشوید. وقتی دوره‌ی قاعدگی‌تان متوقف شد، وارد دوره‌ی یائسگی می‌شوید. یائسگیِ طبیعی که بدون مداخله‌ی پزشکی رخ می‌دهد، در سه مرحله اتفاق می‌افتد:پیش یائسگی؛یائسگی؛پس از یائسگی.بسیاری از مردم یائسگی را با پیش‌یائسگی اشتباه می‌گیرند. پیش‌یائسگی، مرحله‌ای است که یک زن گذار به دوره‌ی یائسگی را آغاز می‌کند.
مدت بروز علائم یائسگی چقدر طول می کشد
علائم پیش‌یائسگی به‌طور متوسط ۴ سال طول می‌کشند. علائم مربوط به این مرحله، به‌تدریج در طول یائسگی و سال‌های بعد از آن که «پس از یائسگی» نامیده می‌شود، سبک‌تر خواهند شد. خانم‌هایی که یک سال کامل را بدون دوره‌ی پریود سپری کرده‌اند، در مرحله‌ی پس از یائسگی قرار دارند. گُرگرفتگی، یک علامت شایع پیش‌یائسگی است. نتایج یک مطالعه نشان داد، گرگرفتگی شدید تا متوسط می‌تواند بعد از پیش‌یائسگی نیز ادامه یابد و ممکن است به‌طور متوسط ۲ تا ۱۰ سال طول بکشد. اما برخی محققان می‌گویند که مدت آن از این بازه‌ی زمانی معمول، تجاوز می‌کند. محققان این مطالعه همچنین دریافتند که زنان سیاه‌پوست و آنهایی‌که وزن متوسطی دارند، به‌مدت طولانی‌تری نسبت به زنان سفیدپوست و آنهایی‌که دچار اضافه‌وزن هستند، گُرگرفتگی را تجربه می‌کنند. این احتمال وجود دارد که یک خانم، یائسگی را قبل از ۵۵ سالگی تجربه کند. یائسگیِ زودهنگام در زنانی اتفاق می‌افتد که قبل از ۴۵ سالگی وارد مرحله‌ی یائسگی شوند. اگر یائسه شده‌اید، اما سن‌تان ۴۰ سال یا کمتر است، به این معناست که به یائسگی زودرس دچار شده‌اید. یائسگی زودهنگام یا زودرس می‌تواند به دلایل بسیاری اتفاق بیفتد. برخی خانم‌ها به دلیل مداخلات جراحی مانند هیسترکتومی دچار یائسگی زودرس می‌شوند. همچنین یائسگی زوهنگام برای برخی دیگر ممکن است به‌دلیل آسیب‌دیدن تخمدانها به‌وسیله‌ی شیمی‌درمانی یا سایر بیماری‌ها و درمان‌ها اتفاق بیفتد.
علائم یائسگی
گُرگرفتگی: گرگرفتگی باعث می‌شود که شما ناگهان یک گرمای شدید در صورت و بالاتنه‌تان احساس کنید. این حالت می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه یا بیشتر طول بکشد. گرگرفتگی ممکن است چندین‌بار در روز یا چندبار در ماه اتفاق بیفتد. تعریق شبانه: گرگرفتگی درهنگام خواب می‌تواند به تعریق شبانه منجر شود. تعریق‌های شبانه می‌توانند شما را بیدار کنند و باعث شوند درطول روز، بیشتر احساس خستگی کنید. احساس لرز: پس از آ‌نکه بدن‌تان به‌دنبال یک گرگرفتگی خنک شد، شما ممکن است سرما، سردشدن پاها و لرز را تجربه کنید. تغییرات واژن: خشکی واژن، احساس ناراحتی در طول رابطه‌ی جنسی، میل جنسی کم و نیاز فوری به ادرارکردن از علائم سندروم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) هستند. تغییرات احساسی: افسردگی خفیف، نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری را شامل می‌شوند. مشکلات خواب: به‌دلیل تعریق شبانه ممکن است برخی مشکلات مانند بیخوابی اتفاق بیفتند. سایر علائم پیش‌یائسگی می‌توانند شامل موارد زیر باشند: حساس‌شدن سینه‌ها؛ پریودهای سنگین‌تر یا سبک‌تر؛ بدترشدن سندروم قبل از قاعدگی یا PMS؛ خشکی پوست، چشم‌ها یا دهان. برخی از خانم‌ها نیز ممکن است علائم زیر را تجربه کنند: سردرد؛ تپش قلب؛ درد عضلانی و مفصلی؛ مشکلات حافظه و تمرکز؛ نازک‌شدن یا ریزش مو؛ افزایش وزن. اگر هریک از این نشانه‌های اضافی را تجربه کردید، برای ردکردن احتمال سایر علل ممکن به پزشک مراجعه کنید. ممکن است شما تمام این علائم را در سراسر دوره‌ی پیش‌یائسگی تجربه کنید، اما گرگرفتگی معمولا در آغاز پیش‌یائسگی اتفاق میفتد.
گر گرفتگی از علائم یائسگی
در ابتدای دوران یائسگی بروز گرگرفتگی بسیار متداول است. در این هنگام با افزایش میزان جریان خون در مناطقی از بدن مانند سر و گردن حالت گرگرفتگی ایجاد می‌شود که حدود ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه ادامه خواهد یافت. استرس و فشارهای روحی می‌توانند سبب تشدید این مسئله گردند. علت اصلی بروز این مشکلات کاهش میزان هورمون زنانه (استروژن) در بدن می‌باشد. دفعات گرگرفتگی از هر زنی تا زن دیگر متفاوت است. برخی از گیاهان مانند سویا و همچنین مکملهای حاوی عصاره سویا دارای ترکیباتی نظیر استروژن بوده و می‌توانند از بروز چنین عوارضی بکاهند.
راه جلوگیری از گر گرفتگی و درمان آن
برای جلوگیری از گرگرفتگی و کنترل آن: چیزهایی را که باعث تحریک گرگرفتگی می‌شوند، شناسایی و از آنها اجتناب کنید، مانند غذاهای تند یا الکل؛ از یک پنکه در محل کار یا خانه‌تان استفاده کنید؛ اگر هنوز پریود می‌شوید، از قرص‌های ضدبارداری با دُز پایین یا LD استفاده کنید؛ هنگامی‌که گرگرفتگی شروع می‌شود، نفس‌های آرام و عمیق بکشید؛ هنگامی‌که حس می‌کنید به‌زودی دچار گرگرفتگی می‌شوید، لباس‌های خنک‌تر و کمتری بپوشید.
خشکی واژن از علائم یائسگی
خشکی واژن، احساس ناراحتی در طول رابطه‌ی جنسی، میل جنسی کم و نیاز فوری به ادرارکردن از علائم سندروم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) هستند.
راه درمان خشکی واژن
شما می‌توانید برای کنترل خشکی واژن درهنگام رابطه‌ی جنسی از روان‌کننده‌های بدون نسخه و برپایه‌ی آب استفاده کنید یا هرچند روز یک‌بار از یک مرطوب‌کننده‌ی وا‌ژینال بدون نسخه کمک بگیرید. پزشک شما نیز می‌تواند برای تسکین ناراحتی واژن از نوع شدیدتر آن، برای شما دارو تجویز کند. اما اگر تمایلی به برقراری رابطه‌ی جنسی با همسرتان ندارید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
اختلالات خواب و تعریق شبانه از علائم یائسگی
در هنگامی که گرگرفتگی و تعریق شبانه پدید می‌آید خواب شبانه مختل شده و سبب بیدار شدن فرد از خواب می‌گردد. به هم خوردن میزان طبیعی خواب باعث می‌شود فرد در طی روز بعد احساس ضعف و خستگی نماید.
علت و درمان تعریق شبانه در کودکان و مردان و بارداری
عوارض و درمان سریع برای بی خوابی شدید نوزاد و در بارداری
درمان مشکلات خواب
اگر مشکلات خواب دارید، بهتر است موارد زیر را امتحان کنید: از خوردن وعده‌های غذایی سنگین، سیگارکشیدن، مصرف قهوه یا کافئین در بعدازظهر اجتناب کنید. در طول روز، چُرت نزنید. نزدیک زمان خواب‌تان ورزش نکنید. قبل از خواب، شیر گرم یا چای گرم بدون کافئین بنوشید. در یک اتاق تاریک، ساکت و خنک بخوابید. برای بهترکردن کیفیت خواب‌تان، گرگرفتگی را درمان کنید. کاهش استرس، درست غذاخوردن و داشتن فعالیت جسمی می‌تواند به هرگونه نوسانات خلقی و مشکلات خواب کمک کند. همچنین پزشک‌تان ممکن است برای کمک به‌برطرف‌کردن تغییرات خلقی برای شما دارو تجویز کند. شما باید درمورد مدیریت علائم‌تان و برای ردکردن احتمال سایر بیماری‌هایی که ممکن است باعث علائم شما شوند (مانند افسردگی یا آسم) با پزشک‌تان صحبت کنید. همچنین مفید است که به یک گروه حمایتی مخصوص خانم‌های یائسه ملحق شوید تا محل امنی برای درمیان‌گذاشتن نگرانی‌ها و مشکلات‌تان داشته باشید.
پوکی استخوان از علائم یائسگی
یکی از مهم‌ترین مشکلات دوران یائسگی پوکی استخوان است. از عوامل مهم در ایجاد پوکی استخوان، کاهش میزان هورمون استروژن بعد از یائسگی بوده که سبب کاهش جذب کلسیم می‌شود.
درمان و علائم پوکی استخوان در جوانی چیست و درمان آن
مشکلات روحی از علائم یائسگی
بسیاری از خانم‌ها با فرارسیدن به دوران یائسگی، نگران پیری می‌شوند. استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل، پرهیز از مصرف سیگار و الکل، دوری از شرایط پراسترس، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، معاشرت با دوستان و مهمتر از همه ورزش روزانه (به ویژه ورزش‌هایی چون پیاده‌روی، شنا و …) به حفظ روحیه‌ای شاداب کمک می‌کند.
روابط زناشویی از علائم یائسگی
پس از یائسگی، تمایلات جنسی مقداری کاهش پیدا می‌کنند. از طرفی به دلیل کاهش ترشحات زنانه، خشکی واژن پدید می‌آید و گاهی سبب ایجاد درد و ناراحتی به هنگام نزدیکی می‌شود و این موضوع می‌تواند بر روابط زناشویی تأثیر بگذارد.
بیماریهای قلبی عروقی از علائم یائسگی
استروژن با کاهش کلسترول تام و کلسترول بد یا LDL و افزایش کلسترول خوب یا HDL در سلامت قلب نقش دارد. زمانی که سطح استروژن در طی یائسگی کاهش می‌یابد ممکن است سطح کلسترول تام بالا رفته و احتمال خطر بیماری قلبی، سکته و سایر بیماریهای قلب و عروق افزایش یابند. برای کاهش این خطر موارد زیر توصیه می‌شود: خودداری از استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان، ورزش منظم، کاهش مصرف چربی و نمک و افزایش مصرف میوه و سبزی و غذاهای حاوی فیبر (مانند نان‌های سبوس دار).
بی اختیاری ادرار از علائم یائسگی
ممکن است با از دست رفتن کشش پذیری پیشابراه و واژن فرد دچار بی‌اختیاری ادرار شود. بی‌اختیاری ادرار ممکن است همراه با نیاز به سریعتر رفتن به دستشویی باشد یا اینکه به هنگام سرفه، خنده یا بلند کردن اجسام ایجاد شود.
تغییرات ظاهری از علائم یائسگی
بعد از یائسگی چربی تجمع یافته در ران و لگن به بالاتر از کمر و شکم منتقل می‌شود، ممکن است فقدان احساس پری سینه‌ها، نازکی موها و چین و چروک پوست ایجاد شود. سطح استروژن کاهش می‌یابد ولی بدن به تولید مقادیر کم هورمون مردانه تستوسترون ادامه می‌دهد در نتیجه ممکن است موی ضخیم روی چانه، لب فوقانی، سینه و شکم رشد کند.
سن شروع یائسگی در زنان
همان طور که بلوغ تدریجی است، یائسگی نیز روندی تدریجی دارد. خاتمه یافتن تدریجی دوران باروری زنان باعث می شود که آنان کم کم به تغییرات فیزیولوژیک دوران یائسگی عادت کنند. در غیر این صورت با قطع ناگهانی ترشح هورمون ها چه بسا اعضای بدن دچار شوک می شدند و عوارض مرگباری به وجود می آمد. در مجموع، یائسگی با خاتمه فرایند تخمک گذاری آغاز می شود که زمان آن در جوامع و نژادهای گوناگون متفاوت است. سن یائسگی در ایران بین 50 تا 55 سالگی است. به طور معمول، تخمک گذاری بین 40 تا 45 سالگی خاتمه می یابد و از آن به بعد گه گاه تخمکی آزاد می شود. به همین دلیل شاهد حاملگی های اندکی در سنین حدود 50 سالگی هستیم. در 40 تا 45 سالگی هم اگر تخمک گذاری انجام شود، به علت مناسب نبودن کیفیت تخمک ها، حاملگی موفق به ندرت مشاهده می شود. در صورتی که بارداری در این سنین (45 به بالا) رخ دهد، احتمال آنومالی (ناهنجاری) جنین حدود 40 درصد بیشتر از سایرین است.
یائسگی زودرس چیست
اگر یائسگی در سنین پایین تر از 40 سالگی رخ دهد، به آن یائسگی زودرس اطلاق می شود. این عارضه می تواند به علل ژنتیکی یا عفونی منجر به تخریب تخمدان رخ دهد. جراحی و برداشتن تخمدان ها نیز فرد را دچار قطع عادت ماهیانه و یائسگی می کند.
چگونه دوران پس از یائسگی را مدیریت کنیم
رایج‌ترین مصرف دارویی در دوران یائسگی HRT (هورمون درمانی) است که امروزه معمولاً شامل ترکیبی از هورمون استروژن و پروژسترون می‌باشد. این روش درمانی می‌تواند در کاهش میزان گرگرفتگی، تعریق شبانه و پوکی استخوان مؤثر باشد، ولی در برخی از موارد خطر ابتلا به تومورهای سرطانی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین مصرف این داروها حتماً بایستی تحت نظر پزشک و با انجام آزمایش‌های دوره‌ای صورت بگیرد. داروهای دیگری مانند ویتاگنوس و … نیز کاربرد دارند. انجام آزمایش‌های دوره‌ای شامل سونوگرافی – ماموگرافی … تحت نظر پزشک اصلاح شیوهٔ زندگی ورزش، کنترل وزن، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و پیشگیری از انزوا، رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و داشتن رژیم غذایی مناسب را شامل می‌شود؛ که در این میان مسئله تغذیه از اهمیتی خاص برخوردار است. توصیه‌های تغذیه‌ای: ترکیبات موجود در سویا و مکملهای آن مشابه هورمون استروژن عمل کرده و می‌توانند به کاهش عوارض یائسگی خصوصاً پوکی استخوان و بیماریهای قلبی کمک کنند. بر خلاف داروهای هورمونی چنانچه سویا و مکملهای آن به درستی مصرف شوند، خطرات هورمون درمانی را به همراه نخواهند داشت. سویا دارای مواد مغذی با ارزشی مانند پروتئین است. هنگامی که سویا به همراه برنج مصرف می‌شود، پروتئین آن با پروتئین فراورده‌های حیوانی برابری می‌کند. به دلیل افزایش نیاز به کلسیم در این دوران مصرف کافی شیر ولبنیات در رژیم غذایی روزانه توصیه می‌شود. ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است. این ویتامین از طریق منابع غذایی و هم از طریق تابش نور خورشید به پوست ساخته می‌شود. چنانچه فردی روزانه حدود۲۰ دقیقه در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار بگیرد، جهت تولید ویتامین کفایت می‌کند. ورزش منظم یکی از عوامل مهم برای افزایش جذب کلسیم و افزایش تراکم استخوان‌ها است. نوشابه‌های گازدار (حتی انواع رژیمی) از جذب کلسیم غذا جلوگیری می‌کنند. پس بهتر است تا حد امکان از نوشابه‌های گازدار محدود شوند. استعمال دخانیات و مصرف الکل برای همه افراد، درهرسنی و هر شرایطی ضرر دارد. از جمله عوارض استفاده از این مواد، تشدید پوکی استخوان است؛ بنابراین بایستی ازمصرف آنها خودداری گردد. غذاهای دریایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که می‌توانند به سلامتی قلب و عروق کمک کنند. مصرف ماهی حداقل ۲ بار در هفته می‌تواند بسیار سودمند باشد.
احساس بی حالی و ضعف در یائسگی
یکی از علائم یائسگی احساس ضعف و خستگی است در واقع خانم های یائسه از احساس بی حالی، ضعف، کاهش شور و حال در انجام دادن کارهای ساده شکایت می کنند. در دوران یائسگی تمام این موارد عادی است و دلیل آن به کاهش استروژن مربوط می شود. این هورمون تاثیر محرکی در بدن دارد. مازاد این هورمون باعث بروز مشکلاتی مانند عصبانیت، بیخوابی، اضطراب شده و کاهش آن در دوره ی یائسگی به کاهش قدرت و کاهش حجم عضلات منجر می شود.البته برای حصول اطمینان اگر این حالات را دارید بهتر است به پزشک مراجعه کرده و بررسی های لازم را انجام دهید، چون در سن پنجاه سالگی کم کاری تیروئید یا دیگر بیماری ها نیز می توانند باعث بروز چنین مشکلاتی شوند.
یائسگی و رشد موهای زاید روی صورت
با فرا رسیدن دوره ی یائسگی چند تار موی زاید که تیره تر و ضخیم تر است روی صورت دیده می شود. این مسئله عادی است و دلیل آن به تغییرات هورمونی و به ویژه کاهش استروژن در دوره یائسگی مربوط می شود. این هورمون از طریق بیضه ها (در آقایان) و تخمدان ها (در خانم ها) و غدد فوق کلیوی ترشح می شود. به طور کلی رویش چند موی زاید بویژه روی صورت در دوره یائسگی، مسئله ای طبیعی و عادی محسوب می شود و جای نگرانی ندارد.
ریزش زیاد مو در یائسگی
نرمال است: بخشی از علائم عادی یائسگی ریزش تدریجی مو و البته به میزان متوسط است. در همین راستا در دوره یائسگی موهای زاید ناحیه ی تناسلی نیز به مرور کاهش پیدا می کنند. دلیل آن نیز به تغییرات هورمونی دوره ی یائسگی و به هم خوردن طبیعی تعادل هورمون آندروژن مربوط می شود.نرمال نیست: اگر در یائسگی ریزش مو با شدت بالایی اتفاق بیافتد، در این صورت نمی توان آن را جزو علائم عادی یائسگی دانست. بهتر است با یک متخصص پوست و مو، یک متخصص غدد و یا متخصص زنان مشورت کنید، چون وجود هورمون ترشح کننده ی هورمون های مردانه به عنوان مثال در سطح غدد فوق کلیوی می تواند باعث بروز ریزش موی شدید شود.
درمان و جلوگیری از ریزش مو سکه ای در زنان و کودکان و نوجوانان
احساس غم و اندوه و بی انگیزگی در زمان یائسگی
نرمال است: خیلی از خانم ها در دوره یائسگی مدام احساس می کنند که نیاز به گریه کردن دارند. احساس بی انگیزگی، نگرانی، اضطراب، غم و اندوه و نارضایتی از بدن از جمله احساسات عادی زمان یائسگی است. مجموعه این احساسات ناخوشایند نیز به هورمون های زنانه بخصوص استروژن مربوط می شود که وظیفه تنظیم خلق و خوی ما را نیز بر عهده دارند. در دوره ی یائسگی در برخی خانم ها، توقف ترشح هورمون ها باعث تغییراتی در خلق و خوی آنها می شود. یائسگی یکی از عوامل بروز شکنندگی و حساسیت روحی و همچنین ضعیف شدن جسمی است. بنابراین بروز این احساسات تا حدی عادی است. نرمال نیست: اگر خانمی در دوران یائسگی احساس خستگی بیش از اندازه می کند، دل و دماغ هیچ کاری را ندارد، نمی تواند به درستی بخوابد و نمی تواند از عهده کارهای عادی و روزمره خود بربیاید، می تواند نشان دهنده بروز افسردگی جدی باشد. در این صورت لازم است که به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
